“Arabuluculuk Osmanlı Geleneğidir”
Diyanet TV’de ekranlara gelen "Savaş Barkçin ile Medeniyet Aklı" programının bu haftaki konu başlığı "Hukuk" oldu. Programa katılan hukuk tarihçisi Prof. Dr. Mehmet Akif Aydın, Osmanlı ve İslam hukuk geleneklerinin modern hukuk sistemine etkisini irdeleyerek, arabuluculuk geleneğinin Batı’dan değil, Osmanlı’dan geldiğini vurguladı.
Geçmişin kadim bir hukuk geleneği olan arabuluculuk, günümüzdeki modern hukuk sistemlerinin önemli bir parçası haline geldi. Ancak çoğu zaman Batı kaynaklı bir uygulama olarak bilinen bu mekanizmanın Osmanlı İmparatorluğu’nda köklü bir geçmişe sahip olduğu ortaya kondu.
Prof. Dr. Mehmet Akif Aydın, Osmanlı dönemindeki arabuluculuk geleneğine değinirken, Osmanlı toplumunun anlaşmazlık çözme yöntemlerinin ne kadar köklü ve sistemli olduğunu anlattı. Aydın, arabulucuların “muslihun” olarak adlandırıldığını ve bu kişilerin mahkemeler nezdinde ihtilafları dostane biçimde çözme görevi üstlendiğini belirtti. Günümüzde ise Türkiye’de Batı’dan esinlenerek benimsenen arabuluculuk mekanizmasının, Osmanlı mahkemelerindeki "muslihun" uygulaması ile büyük benzerlik taşıdığını ifade eden Aydın, bunun Osmanlı’nın geçmişteki yerel adalet ve arabuluculuk yapısının bir devamı olarak kabul edilmesi gerektiğini belirtti.
Mahkeme defterlerinde sıkça rastlanan “muslihun” kavramını açıklayan Aydın, bu kişilerin iki tarafı uzlaştırmak amacıyla araya girdiğini ve anlaşmazlıkların dostça çözümlenmesine katkı sağladığını ifade etti. Osmanlı döneminde, arabulucuların toplumdaki maddi ve sosyal dengeleri gözeterek çözüm arayışında olduklarını belirten Aydın, günümüzde de benzer bir arabuluculuk sisteminin modernleştirilmiş haliyle uygulandığını belirtti. Aydın, "Bu arabulucular, tazminat veya diğer anlaşmazlık konularında tarafları buluşturur ve uzlaşma sağlardı. Mahkeme defterlerinde sıkça 'muslihun hükmü' olarak geçen bu uygulama, toplumsal barışı tesis etmekte oldukça etkiliydi." dedi.
Prof. Dr. Mehmet Akif Aydın, modern devletlerin geçmişe oranla daha kontrolcü bir yapıya sahip olduğunu ve bireylerin toplumsal bağlardan koparılarak daha izole hâle getirildiğini ifade etti. Aydın, "Modern devletlerin, özellikle bireycilik vurgusu üzerinden insanları mahalle, aile ve toplumsal aidiyetlerden kopardığını gözlemliyoruz." dedi. Geçmiş toplumlarda bireylerin sorunlarını öncelikle aile ve komşular gibi yakın çevresinden çözme yoluna gittiğini belirten Aydın, bu dayanışma ağlarının günümüzde zayıfladığını ve modern devletlerin, araya çeşitli aracı kurumlar koyarak bireyler arasındaki anlaşmazlıkları çözmeye çalıştığını belirtti.
Aydın, geleneksel Osmanlı hukuk sisteminde, bireylerin ihtiyaç durumunda öncelikle akrabaları ve komşuları tarafından desteklendiğini vurguladı. Aydın, "Osmanlı’da toplum kendi sorunlarını kendi içinde çözebiliyordu. Adalet sistemi, toplumu bir arada tutan güçlü bir harç görevi görüyordu." diyerek arabuluculuğun toplumsal dayanışmayı pekiştirdiğini ifade etti.
Günümüzde yeniden gündeme gelen arabuluculuk mekanizmasının, aslında Osmanlı dönemindeki uygulamalarla büyük bir uyum içinde olduğunu belirten Prof. Dr. Aydın, bu uygulamanın Batı hukukundan çok Osmanlı'nın adalet sistemiyle paralellik gösterdiğini belirtti. Modern devletlerin hukuki yüklerini hafifletmek için benimsediği bu sistemi, Osmanlı geleneği olarak yeniden keşfetmenin hukuk sistemini güçlendirdiğini ifade etti.
Osmanlı’nın arabuluculuk geleneği, günümüzde modern hukuk sistemine esin kaynağı olabilecek değerli bir miras olduğunu ifade eden Aydın, Osmanlı’daki yerel adalet sistemlerinin toplumsal dayanışmayı teşvik eden arabuluculuğun öncüleri olduğunu söyledi.
"Savaş Barkçin ile Medeniyet Aklı" her Salı saat 21.00’de Diyanet TV’de…
